Çalışma hayatının önemli bir parçası olan iş-yaşam dengesi, günümüzde çalışan ebeveynler için büyük bir öneme sahiptir. Özellikle küçük çocukları olan çalışan ebeveynler için çocuk bakımı konusu, iş hayatına devam edebilmenin en kritik unsurlarından biridir. Bu noktada, işverenlerin kreş açma yükümlülüğü yasal mevzuatta düzenlenmiş önemli bir konudur. Bu makalede, işverenlerin kreş açma zorunluluğu, ilgili yasal düzenlemeler, işyeri kreş imkanları ve uygulamada karşılaşılan sorunlar hakkında detaylı bilgi sunacağız.
İşverenin Kreş Açma Zorunluluğu ile İlgili Yasal Düzenlemeler
İş Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde, belirli koşulları sağlayan işyerlerinde çalışan anne-babalar için kreş hizmeti sunma yükümlülüğü bulunmaktadır. Temel olarak bu yükümlülük, 4857 sayılı İş Kanunu‘nun 88. maddesi ve “Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik” kapsamında düzenlenmektedir.
Yönetmelik uyarınca:
- Kadın çalışan sayısı 100-150 arasında olan işyerlerinde, çalışanların 0-6 yaş grubundaki çocukları için emzirme odası açılması zorunludur.
- Kadın işçi sayısı 150’den fazla olan işyerlerinde ise 0-6 yaş grubu çocuklar için çocuk bakım yurdu (kreş) kurulması zorunludur.
Bu düzenlemeler, çalışan ebeveynlerin ve özellikle annelerin iş hayatına katılımını desteklemek amacıyla yapılmıştır. İşveren yükümlülüğü kapsamında açılan kreşler, çalışma saatlerine uygun olarak hizmet vermeli ve çocukların gelişimlerine uygun ortamlar sunmalıdır.
Kamu ve Özel Sektörde Kreş Açma Zorunluluğu
Kamu Sektöründe Kreş Uygulamaları
Kamu kurumlarında kreş hizmeti sağlanması, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ve ilgili yönetmelikler çerçevesinde düzenlenmektedir. Kamu kurum ve kuruluşlarında:
- Memurlara yönelik çocuk bakım hizmeti sunmak için kurum binalarında veya kurum binalarına yakın yerlerde kreş açılabilir.
- Memurların 0-6 yaş grubundaki çocukları için bakım yurdu açılması konusunda kurumlar yetkilidir.
- Kamu kurumları, imkanlar ölçüsünde çalışanlarına kreş hizmeti sunmakla yükümlüdür.
Ancak uygulamada tüm kamu kurumlarında kreş bulunmadığı görülmektedir. Bu durumda kurumlar, ya yakın bir başka kurumun kreşinden yararlanma veya kreş yardımı gibi alternatif çözümler üretmektedir.
Özel Sektörde Kreş Açma Zorunluluğu
Özel sektörde işyeri kreşi açma zorunluluğu, yukarıda belirtildiği gibi kadın çalışan sayısına bağlı olarak düzenlenmektedir. Buna göre:
- 150’den fazla kadın çalışanı olan işletmeler, kreş açma zorunluluğuna tabidir.
- İşverenler bu yükümlülüğü kendi bünyelerinde kreş açarak ya da dışarıdan hizmet satın alarak yerine getirebilir.
- Bazı durumlarda birden fazla işletme bir araya gelerek ortak kreş açabilir.
Özel sektörde kreş yükümlülüğü konusunda sıklıkla tartışılan noktalardan biri, kadın çalışan sayısı yerine toplam çalışan sayısının baz alınması gerektiği yönündeki görüşlerdir. Zira mevcut düzenleme, kadın istihdamını olumsuz etkileyebilecek bir faktör olarak değerlendirilmektedir.
Kreş Açma Zorunluluğuna Uymamanın Yaptırımları
İşyerlerinde kreş açma yükümlülüğünü yerine getirmeyen işverenlere çeşitli idari para cezaları uygulanmaktadır. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 104. maddesine göre:
- Kreş açma yükümlülüğünü yerine getirmeyen işverenlere, her bir çocuk için ayrı ayrı olmak üzere belirli miktarda ceza uygulanır.
- Bu cezalar her yıl yeniden değerleme oranında artırılmaktadır.
- Ayrıca yükümlülüğün devam etmesi halinde cezalar tekrarlanabilir.
Önemli bir nokta, işçilerin bu konuda şikayet hakları olduğudur. Çalışanlar, kreş açma yükümlülüğünü yerine getirmeyen işverenlerini Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı‘na şikayet edebilirler.
Emsal Mahkeme Kararları
İşverenin kreş açma zorunluluğu konusunda çeşitli mahkeme kararları bulunmaktadır. Bu kararlar, uygulamada ortaya çıkan anlaşmazlıkların çözümünde önemli referans noktalarıdır.
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, 2018/5896 E., 2019/16382 K.
Bu kararda, 150’den fazla kadın çalışanı bulunan bir işyerinde, işverenin kreş açma yükümlülüğünü yerine getirmemesi üzerine, bir çalışanın kreş masraflarının işverenden tahsili talep edilmiştir. Yargıtay, işverenin bu yükümlülüğü yerine getirmemesinin tazminat sorumluluğu doğuracağına hükmetmiştir.
Yargıtay 22. Hukuk Dairesi, 2016/8473 E., 2019/4340 K.
Bu kararda, işverenin kreş açma yükümlülüğünü yerine getirmemesi, işçinin haklı fesih sebebi olarak değerlendirilmiştir. Mahkeme, çalışanın iş akdini haklı nedenle feshetmesi durumunda kıdem tazminatı hakkına sahip olduğuna karar vermiştir.
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, 2020/3567 E., 2020/16755 K.
Bu kararda, işverenin kreş açma zorunluluğunu yerine getirmemesi nedeniyle çalışanın özel kreşe ödediği ücretlerin işveren tarafından karşılanması gerektiğine hükmedilmiştir. Mahkeme, işverenin yasal yükümlülüğünü yerine getirmemesinin maddi tazminat sorumluluğu doğurduğunu belirtmiştir.
Kreş Açma Zorunluluğu ile İlgili Sık Sorulan Sorular
1. İşveren kreş açma zorunluluğunu nasıl yerine getirebilir?
İşveren kreş açma zorunluluğunu üç şekilde yerine getirebilir:
- Kendi işyerinde iş yeri kreşi açarak
- İşyerine yakın bir yerde kreş açarak
- Başka işverenlerle birlikte ortak kreş kurarak
- Dışarıdan kreş hizmeti satın alarak (Bu durum bazı mahkeme kararlarında kabul edilmektedir)
2. Kreş açma zorunluluğunda kadın çalışan sayısı nasıl hesaplanır?
Kadın çalışan sayısı, işyerinde çalışan toplam kadın işçi sayısı üzerinden hesaplanır. Bu sayıya, belirli veya belirsiz süreli, tam veya kısmi zamanlı tüm kadın personel dahildir. Ancak, alt işveren işçileri ayrı değerlendirilir.
3. İşyerinde kreş açma zorunluluğu için yaş sınırı nedir?
İşyerlerinde açılacak kreşler, 0-6 yaş grubu çocuklara hizmet vermelidir. Bu yaş grubu, zorunlu eğitim çağına kadar olan dönemi kapsamaktadır.
4. Kreş açma zorunluluğunu yerine getirmeyen işverene ne ceza uygulanır?
Kreş açma zorunluluğunu yerine getirmeyen işverenlere, 2025 yılı için güncel olarak her bir çocuk için ayrı ayrı idari para cezası uygulanmaktadır. Bu ceza, her takvim yılında yeniden değerleme oranında artırılmaktadır.
5. Erkek çalışanlar işyeri kreşinden faydalanabilir mi?
Evet, işyeri kreşlerinden erkek çalışanların çocukları da faydalanabilir. Yasal düzenlemeler, kadın çalışan sayısını kreş açma zorunluluğu için bir kriter olarak belirlemekle birlikte, açılan kreşten tüm çalışanların çocukları yararlanabilir.
6. İşyerlerinde kreş hizmeti ücretsiz mi sunulmalıdır?
Yasal düzenlemelerde kreş hizmetinin ücretsiz sunulması zorunluluğu açıkça belirtilmemiştir. İşverenler, kreş hizmetini ücretsiz sunabilecekleri gibi, çalışanlardan makul bir ücret de talep edebilirler. Ancak bu ücretin makul olması ve hizmetin erişilebilir kalması önemlidir.
7. Kamuda kreş yardımı ne kadardır?
Kamu kurumlarında çalışanlara yönelik kreş yardımı miktarı, yıllık olarak belirlenmekte ve memur maaş katsayısına bağlı olarak değişmektedir. Bu yardım, kurumun kreş hizmeti sunmaması durumunda, çalışanların özel kreşlerden yararlanması için yapılan ödemedir.
8. İşyerinde açılan kreşlerin sahip olması gereken standartlar nelerdir?
İşyerlerinde açılan kreşlerin, “Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik” ile belirlenen fiziki koşullar ve personel standartlarına uygun olması gerekmektedir. Bu standartlar arasında:
- Yeterli büyüklükte ve güvenli bir bina
- Çocuk başına düşen alan miktarı
- Yeterli sayıda ve nitelikte eğitimci ve bakıcı personel
- Sağlık, güvenlik ve hijyen koşulları yer almaktadır.
9. İşyerinde kreş bulunmamasına rağmen çalışan özel kreşe ücret ödüyorsa, bu ücreti işverenden talep edebilir mi?
Evet, mahkeme kararlarına göre, kreş açma zorunluluğu olan ancak bu yükümlülüğü yerine getirmeyen işyerlerinde çalışanlar, çocuklarını gönderdikleri özel kreşlere ödedikleri ücretleri işverenden talep edebilirler. Bu konuda yukarıda bahsedilen emsal mahkeme kararları bulunmaktadır.
10. İşyeri kreşi hangi saatlerde hizmet vermelidir?
İşyeri kreşleri, işyerinin çalışma saatlerine uygun olarak hizmet vermelidir. Vardiyalı çalışma durumunda, kreş hizmet saatleri buna göre düzenlenebilir. Amaç, çalışan ebeveynlerin çocuklarını güvenle bırakabilecekleri bir ortam sağlamaktır.
Kreş Açma Zorunluluğunda Güncel Tartışmalar ve Öneriler
İşverenin kreş açma zorunluluğu konusunda güncel tartışmaların odak noktası, kadın çalışan sayısının baz alınmasının cinsiyet eşitliği ilkesine aykırı olduğu ve kadın istihdamını olumsuz etkileyebileceği yönündedir. Bu nedenle, toplam çalışan sayısının baz alınması gerektiği savunulmaktadır.
Ayrıca, kreş hizmetinin yaygınlaştırılması için:
- Vergi teşvikleri ile işverenlerin kreş açması desteklenebilir.
- Belediyeler tarafından organize sanayi bölgeleri ve iş merkezlerinde kreşler açılabilir.
- Ortak kreş modeli yaygınlaştırılabilir.
- Kreş açma zorunluluğu için kadın çalışan sayısı eşiği düşürülebilir.
Bu öneriler, çalışan ebeveynlerin iş-yaşam dengesini sağlamalarına yardımcı olacak ve özellikle kadınların iş hayatına katılımını destekleyecektir.
İşverenin kreş açma zorunluluğu, çalışan ebeveynlerin iş-yaşam dengesini sağlamak ve özellikle kadınların iş hayatına katılımını desteklemek açısından büyük öneme sahiptir. Yasal düzenlemeler çerçevesinde, belirli sayıda kadın çalışanı olan işyerlerinin kreş açması zorunludur.
Ancak, uygulamada bu zorunluluğun tam olarak yerine getirilmediği ve bazı işverenlerin yasal yükümlülüklerini göz ardı ettiği görülmektedir. Bu durumda, çalışanların yasal haklarını aramaları ve gerekirse hukuki yollara başvurmaları önemlidir.
Kreş hizmetinin yaygınlaştırılması ve erişilebilir hale getirilmesi, hem çalışan hakları hem de çocuk gelişimi açısından önemli bir konudur. Bu nedenle, işverenlerin, kamu kurumlarının ve ilgili tüm paydaşların, kreş hizmetlerinin geliştirilmesi için işbirliği yapması gerekmektedir.
Son olarak, kreş açma zorunluluğunun cinsiyet eşitliği ilkesi doğrultusunda yeniden değerlendirilmesi ve toplam çalışan sayısı üzerinden belirlenmesi, kadın istihdamının artırılması ve iş hayatında cinsiyet eşitliğinin sağlanması açısından önemli bir adım olacaktır.
