Eski Hükümlü Çalıştırma Zorunluluğu: Yasal Yükümlülükler

Giriş

Ceza infaz kurumlarından salıverilen bireylerin topluma yeniden kazandırılması ve sosyal rehabilitasyon süreçlerinin en önemli basamaklarından biri, bu kişilerin istihdama katılmalarıdır. Türkiye’de eski hükümlülerin işgücü piyasasına entegrasyonunu destekleyen çeşitli yasal düzenlemeler bulunmaktadır. Bu düzenlemeler, hem işveren sorumlulukları hem de eski hükümlülerin hakları çerçevesinde bir dizi yükümlülük ve imkan sunmaktadır.

Bu makalede, eski hükümlü çalıştırma zorunluluğunun yasal çerçevesini, özel sektör ve kamu kurumlarındaki uygulamaları, işe alınabilecek ve alınamayacak eski hükümlülerin durumlarını ve konuyla ilgili sık sorulan soruları detaylı bir şekilde inceleyeceğiz. İş hukuku mevzuatı kapsamında işverenlerin bilmesi gereken tüm detaylar ve eski hükümlü istihdamının sosyal ve ekonomik boyutları ele alınmaktadır.

Eski Hükümlü İstihdamı Hakkında Yasal Düzenlemeler

Türk hukuk sisteminde eski hükümlülerin istihdamına ilişkin temel düzenlemeler, 4857 sayılı İş Kanunu ve bu kanuna dayanılarak çıkarılan “Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Eski Hükümlü veya Terörle Mücadelede Malul Sayılmayacak Şekilde Yaralananların İşçi Olarak İstihdamı Hakkında Yönetmelik” ile düzenlenmiştir.

4857 sayılı İş Kanunu’nun 30. maddesi, işverenlerin eski hükümlü çalıştırma yükümlülüğünü belirlemektedir. Kanunda yapılan değişikliklerle, kotaya tabi istihdam yükümlülüğü özel sektör ve kamu sektörü için farklı şekillerde düzenlenmiştir.

Eski Hükümlü Kimdir?

Yasal düzenlemeler çerçevesinde “eski hükümlü” tanımı şu şekildedir: Affa uğramış olsun veya olmasın, Türk Ceza Kanunu’na göre suç sayılan bir eylem nedeniyle:

• En az bir yıl veya daha uzun süreli özgürlüğü bağlayıcı bir cezadan sonra tahliye edilmiş olanlar
• Cezasını infaz kurumlarında tamamlayanlar
• Cezası ertelenenler
• Koşullu salıverilenler
• Denetimli serbestlik tedbirinden yararlananlar

Bu tanım kapsamında, adli sicil kaydı olan her kişi değil, yukarıdaki şartları taşıyan kişiler eski hükümlü statüsündedir.

Özel Sektörde Eski Hükümlü Çalıştırma Zorunluluğu

Özel sektör işverenleri için eski hükümlü çalıştırma yükümlülüğü konusunda mevzuatta önemli değişiklikler yapılmıştır. 2008 yılında gerçekleştirilen yasal düzenleme ile özel sektör işverenlerinin eski hükümlü çalıştırma zorunluluğu kaldırılmıştır.

4857 sayılı İş Kanunu’nun 30. maddesinde yapılan değişiklikle, özel sektör işyerlerinde sadece engelli çalıştırma zorunluluğu devam etmektedir. Bu düzenlemeye göre:

• 50 veya daha fazla işçi çalıştıran özel sektör işyerleri, %3 oranında engelli çalıştırmakla yükümlüdür.
• Eski hükümlü çalıştırma konusunda ise bir zorunluluk bulunmamaktadır.

Özel sektör işverenleri isteğe bağlı olarak eski hükümlü istihdam edebilirler ve bu durumda çeşitli teşviklerden yararlanabilirler. İşveren teşvikleri kapsamında, eski hükümlü çalıştıran özel sektör işverenlerine sigorta prim desteği ve vergi avantajları sunulmaktadır.

Özel sektör işyerlerinin eski hükümlü çalıştırma konusundaki bu serbestisine rağmen, eski hükümlülerin istihdamına yönelik politikalar ve toplumsal sorumluluk projeleri kapsamında birçok özel şirket, gönüllü olarak eski hükümlülere istihdam olanağı sağlamaktadır.

Kamu Kurumlarında Eski Hükümlü İstihdamı

Özel sektörün aksine, kamu kurum ve kuruluşları için eski hükümlü çalıştırma zorunluluğu devam etmektedir. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 30. maddesi uyarınca:

• Kamu işyerlerinde, 50 veya daha fazla işçi çalıştırılması halinde, %2 oranında eski hükümlü çalıştırma yükümlülüğü bulunmaktadır.
• Bu kapsamda istihdam edilecek eski hükümlüler, Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) aracılığıyla işe yerleştirilir.
• Kamu kurumları, eski hükümlü kontenjanlarını İŞKUR’a bildirmek ve bu kontenjanları doldurmak zorundadır.

Kamu kurumlarındaki eski hükümlü istihdamı, “Terörle Mücadelede Malul Sayılmayacak Şekilde Yaralananlar ile Eski Hükümlüler İçin Kamu Kurum ve Kuruluşlarına İşçi Alınmasında Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” çerçevesinde düzenlenmektedir.

Kamu kurumlarında eski hükümlü istihdamı için aşağıdaki süreçler izlenir:

1. Kamu kurumları boş kontenjanlarını İŞKUR’a bildirirler.
2. İŞKUR, eski hükümlü statüsündeki iş arayanları kayıt altına alır.
3. Talep edilen niteliklere uygun eski hükümlüler, kura veya sınav yöntemiyle belirlenir.
4. Belirlenen adaylar, ilgili kamu kurumlarında işe yerleştirilir.

Kamu kurumlarında işçi kadrosunda çalıştırılacak eski hükümlüler için KPSS şartı aranmaz. Bu, eski hükümlülerin kamu istihdamına erişimini kolaylaştırmak amacıyla sağlanan bir avantajdır.

İstihdam Edilemeyecek Eski Hükümlüler

Her eski hükümlü her pozisyon için istihdam edilemeyebilir. Özellikle kamu kurumlarında çalıştırılacak eski hükümlüler için bazı suç türlerinden mahkumiyet, istihdam engelleyici faktör olabilmektedir. Aşağıdaki suçlardan sabıkası olan kişiler, genellikle kamu kurumlarındaki eski hükümlü kadrolarında istihdam edilemez:

1. Devlet güvenliğine karşı işlenen suçlar
2. Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı işlenen suçlar
3. Milli savunmaya karşı işlenen suçlar
4. Devlet sırlarına karşı suçlar ve casusluk suçları
5. Zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, görevi kötüye kullanma, güveni kötüye kullanma, hileli iflas gibi yüz kızartıcı suçlar
6. Kaçakçılık, vergi kaçakçılığı ve haksız mal edinme suçları
7. Cinsel dokunulmazlığa karşı işlenen suçlar
8. Terör örgütleriyle ilişkili suçlar
9. Uyuşturucu imal ve ticareti ile ilgili suçlar

Bu sınırlamalar, özellikle 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 48. maddesindeki genel şartlar ve diğer özel mevzuat hükümlerinden kaynaklanmaktadır. Kamuda eski hükümlü olarak istihdam edilecek kişilerin, güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması sonucunda çalışmalarına engel bir durumun bulunmaması gerekmektedir.

Özel sektörde ise işin niteliğine göre bazı eski hükümlülerin çalıştırılmasına ilişkin kısıtlamalar olabilir. Örneğin, bankacılık sektörü gibi güven esasına dayalı işlerde, belirli suçlardan hüküm giymiş kişilerin çalıştırılması konusunda sektörel düzenlemeler mevcuttur.

İşverenler İçin Teşvikler ve Avantajlar

Eski hükümlü istihdamını teşvik etmek amacıyla, işverenlere çeşitli avantajlar ve destekler sunulmaktadır. Bu teşvikler, özellikle özel sektör işverenlerinin gönüllü olarak eski hükümlü istihdamına yönelmesini amaçlamaktadır.

Vergi İndirimleri ve Sigorta Prim Destekleri

Eski hükümlü istihdam eden işverenler için sağlanan başlıca teşvikler şunlardır:

1. SGK prim teşviki: Eski hükümlü çalıştıran işverenler, belirli koşullar altında sigorta primlerinin bir kısmının devlet tarafından karşılanması avantajından yararlanabilir.
2. Vergi indirimleri: İşverenler, eski hükümlü istihdamı nedeniyle belirli oranlarda vergi indirimlerinden faydalanabilirler.
3. İş yeri kurma desteği: Eski hükümlülerin kendi işlerini kurmaları halinde, İŞKUR tarafından sağlanan hibe ve düşük faizli kredi imkanları bulunmaktadır.

İŞKUR Destekleri

Türkiye İş Kurumu (İŞKUR), eski hükümlülerin istihdamını desteklemek amacıyla çeşitli programlar yürütmektedir:

1. Mesleki eğitim programları: Eski hükümlülerin mesleki niteliklerini geliştirmek ve işgücü piyasasındaki şanslarını artırmak amacıyla düzenlenen eğitim programları.
2. İşbaşı eğitim programları: İşverenler, eski hükümlüleri işbaşı eğitim programları kapsamında istihdam ederek, program süresince ücretlerinin İŞKUR tarafından karşılanması avantajından yararlanabilirler.
3. Toplum yararına programlar: Kamu kurumlarında geçici istihdam olanağı sağlayan bu programlar, eski hükümlülerin iş tecrübesi kazanmalarına olanak tanır.

Ayrıca, “Korumalı işyerleri” olarak adlandırılan ve dezavantajlı grupların istihdamına yönelik özel düzenlemelere sahip işyerlerinde eski hükümlüler de çalıştırılabilmekte ve bu işyerlerine ek teşvikler sağlanmaktadır.

Eski Hükümlü Çalıştırmamanın Yaptırımları

Kamu kurumlarının eski hükümlü çalıştırma yükümlülüğünü yerine getirmemesi durumunda karşılaşabilecekleri yaptırımlar bulunmaktadır.

4857 sayılı İş Kanunu’nun 101. maddesi uyarınca, eski hükümlü çalıştırma yükümlülüğünü yerine getirmeyen kamu işverenlerine idari para cezası uygulanır. Bu ceza, çalıştırılmayan her eski hükümlü ve çalıştırılmayan her ay için ayrı ayrı uygulanır.

2025 yılı için belirlenen bu ceza miktarı, çalıştırılmayan her engelli ve eski hükümlü ve çalıştırılmayan her ay için işverenlerden 30.081 TL olarak tahsil edilmektedir. Bu miktar, her yıl yeniden değerleme oranında artırılarak güncellenmektedir.

Özel sektör işverenleri için eski hükümlü çalıştırma zorunluluğu bulunmadığından, bu konuda bir yaptırımla karşılaşmazlar. Ancak engelli istihdamı konusundaki yükümlülüklerini yerine getirmemeleri durumunda aynı cezai yaptırımlara tabi tutulurlar.

Sık Sorulan Sorular

Eski Hükümlü Olarak İş Başvurusu Nasıl Yapılır?

Eski hükümlüler, iş başvurularını doğrudan işyerlerine yapabilecekleri gibi, İŞKUR’a kayıt olarak da iş arama süreçlerini yürütebilirler. Özellikle kamu kurumlarındaki eski hükümlü kontenjanlarından yararlanmak isteyen adayların, İŞKUR’a kayıt olmaları ve “eski hükümlü statüsü” belgelerini ibraz etmeleri gerekmektedir.

Eski hükümlü belgesi, ceza infaz kurumundan tahliye edilen kişilere verilen bir belgedir. Bu belgeyi alamayanlar, Cumhuriyet Başsavcılığı‘ndan alacakları bir yazı ile de eski hükümlü statülerini belgeleyebilirler.

İşverenler, Eski Hükümlüleri İşe Alırken Hangi Belgeleri İsteyebilirler?

İşverenler, eski hükümlüleri işe alırken aşağıdaki belgeleri isteyebilirler:

1. Eski hükümlü belgesi veya Cumhuriyet Başsavcılığı’ndan alınan belge
2. Nüfus cüzdanı örneği
3. Adli sicil kaydı (bazı durumlarda)
4. Sağlık raporu
5. Öğrenim belgesi
6. İŞKUR kayıt belgesi (kamu kurumları için)

İşverenler, işin niteliği gereği gerekli olmadıkça, adaylardan adli sicil kaydı talep etmemelidir. İşe alım sürecinde, adayların geçmiş cezai durumlarıyla ilgili bilgilerin, sadece işin gereklilikleriyle ilgili olduğu durumlarda değerlendirilmesi önerilmektedir.

Hangi Kurumlar Eski Hükümlü İstihdamında Önceliklidir?

Kamu kurumları arasında, eski hükümlü istihdamı konusunda spesifik bir öncelik sıralaması bulunmamaktadır. Tüm kamu kurumları, 50 veya daha fazla işçi çalıştırmaları halinde, %2 oranında eski hükümlü çalıştırmakla yükümlüdür.

Ancak, bazı belediyeler ve kamu iktisadi teşebbüsleri gibi kurumlar, sosyal sorumluluk projeleri kapsamında eski hükümlü istihdamına daha fazla önem verebilmektedir.

Eski Hükümlülerin İş Yerine Uyumu İçin Neler Yapılabilir?

Eski hükümlülerin iş yerine uyumu için işverenler aşağıdaki adımları atabilirler:

1. Önyargısız çalışma ortamı: İş arkadaşlarının ve yöneticilerin, eski hükümlülere karşı önyargısız yaklaşmasını sağlamak.
2. Mentörlük programları: Deneyimli çalışanların, eski hükümlülere iş ve sosyal uyum konusunda destek olması.
3. Mesleki gelişim imkanları: Eski hükümlülerin mesleki becerilerini geliştirmelerine olanak tanıyan eğitim programları sunmak.
4. Psikolojik destek: Gerektiğinde psikolojik danışmanlık hizmetlerine erişim imkanı sağlamak.
5. Eşit fırsatlar: Terfi ve kariyer gelişimi konularında eşit fırsatlar sunmak.

Eski Hükümlülerin İş Güvencesi Nasıldır?

Eski hükümlüler, diğer çalışanlarla aynı iş güvencesi haklarına sahiptir. 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında, tüm çalışanlara uygulanan fesih bildirimi, kıdem tazminatı, ihbar tazminatı gibi haklar, eski hükümlü çalışanlar için de geçerlidir.

Özellikle kamu kurumlarında kota kapsamında istihdam edilen eski hükümlülerin, iş akitlerinin feshi konusunda ek koruyucu hükümler bulunmaktadır. Bu kapsamda çalıştırılan eski hükümlülerin iş akitlerinin feshi durumunda, işverenin yeni bir eski hükümlü istihdam etme yükümlülüğü devam eder.

Eski Hükümlülerin Özlük Hakları Diğer Çalışanlardan Farklı mıdır?

Eski hükümlü statüsünde çalıştırılan kişilerin özlük hakları, diğer çalışanlardan farklı değildir. Aynı işi yapan ve aynı kıdeme sahip çalışanlar arasında, eski hükümlü olup olmama durumuna göre bir ayrım yapılamaz.

Eski hükümlüler, çalıştıkları işyerlerinde:

• Eşit ücret
• Eşit sosyal haklar
• Eşit terfi imkanları
• Eşit çalışma koşulları

gibi haklara sahiptir. İşverenler, eski hükümlü çalışanlarına karşı ayrımcılık yapamaz ve onları dezavantajlı duruma düşüremezler.

Hangi Sektörler Eski Hükümlü İstihdamına Daha Uygundur?

Eski hükümlülerin istihdamı için uygun olan sektörler, kişinin eğitim durumu, deneyimi ve cezaevinde kazandığı mesleki beceriler gibi faktörlere bağlı olarak değişebilir. Ancak genel olarak aşağıdaki sektörler, eski hükümlü istihdamı için daha uygun olabilir:

1. İnşaat sektörü
2. İmalat sanayi
3. Tekstil sektörü
4. Tarım ve hayvancılık
5. Belediye hizmetleri
6. Temizlik hizmetleri
7. Yemek ve catering hizmetleri
8. Lojistik ve taşımacılık

Diğer yandan, kişinin sahip olduğu beceriler ve eğitim düzeyi uygunsa, bilişim, ofis yönetimi, muhasebe gibi alanlarda da istihdam edilebilirler.

ÖZETLE

Eski hükümlülerin topluma yeniden kazandırılması ve ekonomik bağımsızlıklarını elde etmeleri açısından istihdam kritik öneme sahiptir. Türkiye’deki yasal düzenlemeler, özellikle kamu kurumları için eski hükümlü çalıştırma zorunluluğu getirerek bu süreci desteklemektedir. Özel sektör için zorunluluk olmasa da, çeşitli teşviklerle eski hükümlü istihdamı özendirilmektedir.

İşverenler, eski hükümlüleri işe alırken ve çalışma ortamına uyumları konusunda destekleyici politikalar geliştirerek, hem sosyal sorumluluk görevlerini yerine getirmekte hem de çeşitli teşviklerden faydalanma imkanı bulmaktadır.

Sonuç olarak, eski hükümlü istihdamı, toplumsal entegrasyon, suç tekrarının önlenmesi ve sosyal adaletin sağlanması açısından büyük önem taşımaktadır. İşverenlerin, kamu kurumlarının ve toplumun diğer kesimlerinin bu konuda göstereceği duyarlılık, daha kapsayıcı bir çalışma hayatının ve daha sağlıklı bir toplumsal yapının oluşmasına katkı sağlayacaktır.