Çalışanların Maaşına Gelen Haciz ve İK Süreci

İş hayatında hem işverenler hem de çalışanlar için zorlu durumlardan biri, maaş haczi ile karşılaşıldığında ortaya çıkan süreçlerdir. Çalışanın maaşına haciz gelmesi, sadece ilgili personeli değil, insan kaynakları departmanını ve işvereni de doğrudan etkileyen bir durumdur. Bu yazımızda, maaş haczi nedir, nasıl uygulanır, İK departmanı bu süreçte ne gibi sorumluluklar üstlenir ve taraflar hangi haklara sahiptir sorularına yanıt vereceğiz.

Maaş Haczi Nedir?

Maaş haczi, çalışanın borçlarını ödeyememesi durumunda, alacaklının mahkeme kararıyla çalışanın maaşının belirli bir kısmına el koyma işlemidir. İcra takibi sonucu belirlenen bu işlem, yasal zorunluluk taşır ve işverenin bu durumda uyması gereken prosedürler bulunmaktadır.

Bir çalışanın maaşına haciz gelebilmesi için, alacaklının öncelikle ilgili icra dairesine başvurarak borçlu hakkında icra takibi başlatması gerekir. İcra dairesi, borçlunun çalıştığı kuruma bir haciz ihbarnamesi gönderir ve işveren bu ihbarnameye uymak zorundadır.

Maaş Haczi Sürecinin Yasal Dayanakları

Maaş haczi, temelde 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu‘nun 355. ve devamı maddelerine dayanır. Bu kanun, haciz işleminin nasıl uygulanacağını ve hangi oranlarda kesinti yapılabileceğini belirler.

Ayrıca, 4857 sayılı İş Kanunu da maaş kesintileri konusunda işverene bazı sınırlamalar getirmiştir. İşveren, kanunun izin verdiği durumlar dışında çalışanın maaşından kesinti yapamaz ve maaş haczi de bu yasal zorunluluklar arasında yer alır.

Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (KVKK) ise, haciz sürecinde çalışanın kişisel verilerinin gizliliğini korumak adına önemli bir yasal dayanak oluşturur.

İK Departmanı İçin Maaş Haczi Süreci

İnsan kaynakları departmanı, haciz ihbarnamesinin kuruma ulaşmasından sonra birtakım sorumluluklar üstlenir. Bu süreçte izlenecek adımlar şunlardır:

1. Haciz ihbarnamesinin tebliğ alınması ve incelenmesi
2. İlgili çalışanın durumunun değerlendirilmesi
3. Maaş kesintisi oranlarının hesaplanması
4. Çalışana durumun bildirilmesi
5. Kesintilerin uygulanması ve icra dairesine ödenmesi
6. Sürecin takibi ve kayıtların tutulması

İK departmanı, haciz ihbarnamesini tebliğ aldıktan sonra yedi gün içinde cevap vermekle yükümlüdür. Bu süre içinde çalışanın kurumda istihdam edilip edilmediği ve maaş bilgileri icra dairesine bildirilmelidir.

Maaş haczi uygulamasının ikinci ihbarname ile başladığını da belirtmek gerekir. İlk ihbarname genellikle bilgilendirme amaçlıdır ve çalışanın kurumdaki durumunu sorgular. İkinci ihbarname ise, fiili haciz işleminin başlatılması anlamına gelir.

Maaştan Kesinti Yapılabilecek Miktar

Türk hukukunda, bir çalışanın maaşından yapılabilecek kesinti miktarı belirli sınırlar dahilindedir. İş Kanunu ve İcra İflas Kanunu hükümlerine göre:

• Çalışanın maaşının en fazla 1/4’ü (dörtte biri) haczedilebilir.
• Çalışan asgari ücret alsa dahi, maaşının 1/4’ü haczedilebilir.
• Nafaka borçları söz konusu olduğunda, bu oran 1/3’e (üçte bir) kadar yükselebilir.

İşveren, bu oranları aşan kesintiler yapamaz ve kanunun belirlediği sınırlara uymak zorundadır. Ayrıca, birden fazla haciz durumunda dahi toplam kesinti oranı belirtilen sınırları aşamaz.

Haciz Türleri ve Öncelik Sıralaması

Maaş hacizlerinde farklı türlerde hacizler söz konusu olabilir ve bunların bir öncelik sıralaması vardır:

1. Nafaka hacizleri her zaman diğer hacizlerden önce gelir.
2. Kamu alacakları için yapılan hacizler (vergi, SGK primi vb.)
3. Özel hukuk alacaklarından kaynaklanan hacizler

Bu öncelik sıralaması, özellikle birden fazla haciz durumunda hangi hacizlerin önce uygulanacağını belirler. Her haciz türü için yasal kesinti oranları da farklılık gösterebilir.

İşverenin ve İK’nın Sorumlulukları

İşveren ve İK departmanı, maaş haczi sürecinde aşağıdaki sorumluluklara sahiptir:

• Haciz ihbarnamesinin zamanında ve doğru şekilde cevaplandırılması
• Kesintilerin doğru oranlarda hesaplanması
• Kesilen miktarın zamanında icra dairesine ödenmesi
• Çalışanın kişisel verilerinin korunması
• Sürecin gizlilik içinde yürütülmesi
• Çalışana gerekli bilgilendirmenin yapılması
• Bordro kayıtlarının düzgün tutulması
• Haciz kesintilerinin ücret bordrosunda ayrıca gösterilmesi

Bu sorumlulukların yerine getirilmemesi durumunda işveren, borcun tamamından sorumlu tutulabilir ve ayrıca tazminat yükümlülüğü ile karşılaşabilir. İcra İflas Kanunu’nun 356. maddesine göre, haciz ihbarnamesine zamanında cevap vermeyen işveren, çalışanın borcundan kişisel olarak sorumlu tutulabilir.

Çalışanın Hakları ve Yapabilecekleri

Maaşına haciz gelen çalışan, bu durumda birtakım haklara sahiptir ve bazı adımlar atabilir:

• Haciz işlemine itiraz edebilir
• Borç yapılandırması için başvurabilir
• Taksitlendirme talep edebilir
• Haciz işleminde hukuki hata varsa düzeltilmesini isteyebilir
• İşten çıkarılma endişesi taşıyorsa, İş Kanunu’nun koruyucu hükümlerinden yararlanabilir
• Konkordato başvurusunda bulunabilir
• Bireysel emeklilik hesabındaki birikimlerini çekerek borçlarını kapatabilir

Önemli bir nokta, işverenin salt maaşa haciz geldi diye çalışanı işten çıkaramayacağıdır. Böyle bir durumda, çalışan haksız fesih davası açabilir.

Maaş Haczi ve İş Akdine Etkisi

Bazı işverenler, çalışanın maaşına haciz gelmesini olumsuz karşılayabilir ve bu durumu güven ilişkisinin zedelenmesi olarak değerlendirebilir. Ancak yasal olarak, sadece maaşa haciz gelmiş olması işten çıkarma için geçerli bir sebep oluşturmaz.

Yargıtay kararlarına göre, işveren çalışanın maaşına haciz geldiği gerekçesiyle iş akdini feshedemez. Bununla birlikte, çalışanın sürekli ve yoğun şekilde haciz işlemlerine maruz kalması ve bunun iş performansını etkilemesi durumunda, işveren haklı nedenle fesih yoluna gidebilir.

Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin 2019 tarihli bir kararında, “işçinin maaşına gelen hacizlerin sayısının fazla olması ve bu durumun işçinin iş performansını olumsuz etkilemesi” durumunda işverenin haklı fesih yapabileceği belirtilmiştir.

Elektronik Haciz Uygulamaları

Son yıllarda, teknolojik gelişmelere bağlı olarak elektronik haciz uygulamaları da yaygınlaşmıştır. E-haciz olarak da bilinen bu sistem, icra dairelerinin elektronik ortamda haciz işlemlerini gerçekleştirmesine olanak tanır.

İşverenler, UYAP (Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi) üzerinden gönderilen elektronik haciz ihbarnamelerine de aynı şekilde cevap vermek zorundadır. E-haciz, süreci hızlandırmakta ve kağıt israfını önlemektedir.

Sık Sorulan Sorular

Maaşıma haciz geldiğinde işverenimin bunu bilmesini engelleyebilir miyim?

Hayır, haciz ihbarnamesi doğrudan işverene tebliğ edilir ve işveren yasal olarak bu ihbarnameyi işleme koymak zorundadır. Ancak özel hayatın gizliliği kapsamında, bu bilginin şirket içinde yayılması engellenmelidir.

Birden fazla haciz durumunda ne olur?

Birden fazla haciz bulunması durumunda, hacizler öncelik sırasına göre işleme alınır. Öncelikle nafaka hacizleri, ardından kamu alacakları ve son olarak özel hukuk alacakları için hacizler uygulanır. Her durumda, toplam kesinti miktarı yasal sınırları (maaşın 1/4’ü) aşamaz. Haciz sıralaması icra dairesi tarafından belirlenir ve işveren bu sıralamaya uymak zorundadır.

İşveren maaş haczi nedeniyle beni işten çıkarabilir mi?

Salt maaş haczi nedeniyle işten çıkarılma geçerli sebep sayılmaz. Ancak çok sayıda ve sürekli haciz durumunun iş performansını etkilemesi, işverene haklı fesih hakkı verebilir. Bu durumda bile işçinin dava açma hakkı saklıdır.

Maaş haczi uygulamasına itiraz edebilir miyim?

Evet, haciz işlemine karşı yedi gün içinde icra mahkemesinde şikayet yoluyla itiraz edebilirsiniz. Özellikle kesinti oranlarının yanlış hesaplanması durumlarında itiraz hakkınız bulunmaktadır.

İK departmanı haciz bilgisini şirket içinde paylaşabilir mi?

Hayır, haciz bilgisi kişisel veri kapsamında değerlendirilir ve KVKK hükümleri gereğince gizli tutulmalıdır. Bu bilginin gereksiz yere paylaşılması, çalışanın özel hayatına müdahale anlamına gelebilir ve tazminat sorumluluğu doğurabilir.

Maaş haczi nedeniyle işveren bana farklı davranırsa ne yapabilirim?

İşverenin maaş haczi nedeniyle ayrımcı davranışlarda bulunması durumunda, eşit davranma ilkesine aykırılık gerekçesiyle İş Mahkemesi’ne başvurabilirsiniz. Bu tip davranışlar, mobbing kapsamında da değerlendirilebilir.

Haciz ihbarnamesini dikkate almayan işveren ne gibi yaptırımlarla karşılaşır?

İşveren, haciz ihbarnamesini dikkate almazsa veya kesilen miktarı icra dairesine ödemezse, çalışanın borç miktarı kadar şahsi sorumluluk üstlenir. Yani borç, işverene geçer ve alacaklı, işverenin mal varlığına başvurabilir.

İkramiye, prim gibi ek ödemelere de haciz konulabilir mi?

Evet, çalışanın maaşı dışındaki düzenli ödemelere (ikramiye, prim, yan haklar vb.) de haciz konulabilir. Bu ödemeler de aynı oranda (1/4) haczedilebilir.

Haciz ihbarnamesine ne kadar sürede cevap vermek gerekir?

İşveren, haciz ihbarnamesini aldıktan sonra yedi gün içinde cevap vermek zorundadır. Bu süre içinde cevap verilmezse, işveren çalışanın borcundan şahsen sorumlu tutulabilir.

Emekli maaşına da haciz konulabilir mi?

Evet, emekli maaşlarına da aynı oranda (1/4) haciz konulabilir. Ancak nafaka borçları söz konusu olduğunda, emekli maaşının 1/3’üne kadar haciz konulabilir.

Maaşıma konulan haciz ne zaman kalkar?

Haciz, borç tamamen ödendiğinde otomatik olarak kalkmaz. Borcun ödendiğine dair icra dosyasının kapatılması ve işverene bir yazı gönderilmesi gerekir. Bu yazı geldiğinde, işveren haciz kesintisini durdurur.

İşsiz kaldığımda haciz ne olur?

İşten ayrılmanız durumunda, işvereniniz durumu icra dairesine bildirmek zorundadır. Haciz, yeni bir işe girdiğinizde yeni işvereninize bildirilir ve kesintiler orada devam eder.

Uluslararası Çalışanlar ve Yurtdışı Kaynaklı Maaşlar

Yurtdışından maaş alan veya uluslararası şirketlerde çalışan kişiler için maaş haczi süreci farklılık gösterebilir. Uluslararası hukuk ve ikili anlaşmalar, bu tür durumlarda belirleyici olabilir.

Türkiye’de faaliyet gösteren yabancı şirketler de Türk İş Kanunu ve İcra İflas Kanunu hükümlerine tabidirler ve haciz ihbarnamelerine uymak zorundadırlar.

Pandemi Dönemi ve Sonrasında Maaş Hacizleri

COVID-19 pandemisi sonrasında ekonomik zorluklar nedeniyle maaş hacizlerinde artış gözlemlenmiştir. Bu dönemde birçok çalışan borçlarını ödeyemez duruma gelmiş ve maaş haczi işlemleriyle karşı karşıya kalmıştır.

Hükümet, pandemi döneminde bazı haciz işlemlerini geçici olarak durdurmuş olsa da, bu uygulama kalıcı olmamıştır. İşverenler ve İK departmanları, artan haciz talepleriyle başa çıkmak için daha sistematik süreçler geliştirmek zorunda kalmıştır.

İK Departmanı İçin Maaş Haczi Yönetim Stratejileri

İK departmanları için maaş haczi süreçlerini etkin yönetmek adına bazı stratejiler:

1. Haciz takip sistemi oluşturulması
2. Bordro yazılımlarının haciz kesintilerini otomatik hesaplayacak şekilde güncellenmesi
3. Çalışanlara finansal okuryazarlık eğitimlerinin verilmesi
4. Haciz durumunda çalışana psikolojik destek sağlanması
5. Şirket içi gizlilik protokollerinin geliştirilmesi
6. Hukuk departmanıyla yakın koordinasyon sağlanması

Bu stratejiler, hem işverenin yasal yükümlülüklerini yerine getirmesini hem de çalışanın iş motivasyonunun korunmasını sağlar.

Maaş Haczi Sürecinde Dikkat Edilmesi Gerekenler

İşverenler ve İK profesyonelleri için maaş haczi süreçlerinde dikkat edilmesi gereken bazı önemli noktalar şunlardır:

1. Haciz ihbarnamesine zamanında ve doğru cevap verilmesi
2. Kesinti oranlarının yasal sınırlar içinde tutulması
3. Sürecin gizliliğinin korunması
4. Çalışana bilgilendirme yapılması ancak kişilik haklarına saygı gösterilmesi
5. Kesintilerin zamanında ve doğru şekilde icra dairesine aktarılması
6. Muhasebe departmanı ile koordinasyon sağlanması
7. Haciz işlemlerinin sistematik olarak takip edilmesi
8. Elektronik haciz bildirimlerinin de dikkate alınması
9. Çalışan işten ayrıldığında durumun icra dairesine bildirilmesi
10. Arşiv sistemi oluşturularak haciz evraklarının saklanması

İK departmanı, maaş haczi sürecini profesyonel bir şekilde yönetmeli ve hem işverenin hem de çalışanın haklarını gözeterek hareket etmelidir.

Sonuç

Çalışanların maaşına haciz gelmesi, hem işveren hem de çalışan açısından hassas bir konudur. Bu süreçte, yasal düzenlemelere uygun hareket edilmesi, tarafların hak ve sorumluluklarının bilinmesi ve sürecin profesyonel bir şekilde yönetilmesi büyük önem taşır. İK departmanı, bu süreçte köprü görevi görerek hem işverenin yasal sorumluluklarını yerine getirmesini hem de çalışanın haklarının korunmasını sağlamalıdır.

Maaş haczi konusunda yaşanan sorunların çözümü için, hukuki danışmanlık almak ve sürecin her aşamasında profesyonel destek sağlamak, olası anlaşmazlıkların önüne geçecektir. İşverenler, çalışanlarına finansal okuryazarlık ve borç yönetimi konularında eğitimler sağlayarak, bu tür durumların ortaya çıkmasını önleyebilir ve daha sağlıklı bir çalışma ortamı oluşturabilirler.

Unutulmamalıdır ki, maaş haczi süreci hem işveren hem de çalışan için zorluklar içerir, ancak yasal düzenlemelere uygun ve profesyonel bir yaklaşımla bu süreç başarıyla yönetilebilir. İK departmanı, bu süreçte kritik bir rol üstlenerek hem işverenin hem de çalışanın çıkarlarını gözetmelidir.